- Poznato je da su stećci srednjovjekovni kameni nadgrobni spomenici koji se pojavljuju u periodu između XII i XVI stoljeća, uglavnom, na teritoriji stare bosanske države.
Kroz svoj razvojni put, stećci su dozivjeli i prošli transformacije u kojima se zrcale kulturne, umjetnicke, duhovne, estetske, arhitektonske, konfesionalne pa i religijske manifestacije ovog neponovljivog sepulkralnog fenomena.
Kovanica novijeg datuma “interkonfesionalnost stećaka” bez sumnje nalazi svoje uporište u historijskoj istini. Preminule osobe razlicitih krscanskih konfesija, bosanski krstjani – pripadnici Crkve bosanske, katolici i pravoslavci, pokopavali su se pod stećcima.
Dolaskom Osmanskog carstva te padom
Bosanskog kraljevstva polako se mijenjaju vjerski običaji te pojavljuju i etabliraju novi oblici nadgrobnih spomenika pa i stećaka.
U ovoj posljednjoj fazi razvoja stećaka, javljaju se dva nova oblika stećaka, stup i krstača, koji obilježavaju period druge polovine XV, te početak XVI stoljeća.
Na podrucju stare bosanske države koje dolazi u dodir s islamom, javljaju se najstariji nišani, koji na sebi nose većinu obilježja stećaka, uključujući i epitafe pisane bosančicom, kakav je nišan Mahmuta Brankovića iz Petrovog polja kod Rogatice.
Ova posljednja razvojna faza stećaka, daje prostora za temeljitije istraživanje i elaboraciju opravdanosti budućih naučnih kovanica koje priželjkujemo: “interkulturalnost stećaka” i “interreligijski karakter stećaka”.
Naime, dok u svim fazama izuzev kasne i posljednje faze, stećci ukazuju na kršćanski karakter i njihovu interkonfesionalnost unutar kršćanstva, jer su se pod stećcima pokopavali pripadnici sve tri kršćanske konfesije, posljednja razvojna faza sugerise na interkulturalnost stećaka i njihov interreligijski karakter – kršćanski ali i islamski, jer su u toj zadnjoj fazi ispod najnovijih formi stećaka, pored kršćana pokopavani i domaći muslimani koji su za svoju novu vjeru izabrali islam.
Za najranije nišane, pa i za krstače, upotrebljavan je termin “prelazne forme stećaka”, koji je zapravo eufemizam za najnovije tj. posljednje oblike stećaka. Njegovom upotrebom naglašava se razdjeljenost dvije epohe i dva kulturna okvira jednog jedinstvenog fenomena, sugerišući tako da su stećci ekskluzivno i samo oni kameni nadgrobni spomenici koji pripadaju isključivo kršćanskom civilizacijskom okviru. Tako je ovaj eufemizam, najprije kroz jezik a zatim i kroz svijest, posljednje forme ovih stećaka održavao na sigurnoj distanci van kruga stećaka kao jedinstvene pojave kojima nesumnjivo pripadaju.
Opravdanim uvrštavanjem nekropole sa stećcima u Maculjama kod Novog Travnika, u julu 2016. godine, na listu svjetske baštine UNESCO-a zajedno sa preostalih 27 nekropola, dileme više nema.
Krstače sa ove nekropole, koje se općenito, oblikom i formom javljaju krajem XV i tokom XVI stoljeća, uvrstavanjem na listu UNESCO-a, više se, zaključujemo, ne smatraju “prelaznom formom stećka”.
A ŠTA JE SA NAJRANIJIM NIŠANIMA?!
Tim slijedom zaključujemo da bi najpoštenije bilo, termin “prelazne forme” ne upotrebljavati ni za najranije nišane, pardon, stećke – stupove, ispod kojih su se pokopavali i muslimani.
To je dovoljan osnov da se ubuduće obrati pažnja na interkulturalnost stećaka i njihov interreligijski karakter.
Jer, kako neko jednom reče – Ako hoda kao patka, ako se oglašava kao patka, ako izgleda kao patka, onda je sasvim sigurno to, PATKA, pa tako su i najraniji nišani – ništa drugo već stećci.
FOTO: ARHIV MKSA
